YANIK
ESAS OLARAK BİR ŞEKİLDE ISI TRANSFERİNİN CANLI DOKU ÜZERİNDE OLUŞTURDUĞU KOAGÜLASYON NEKROZU, OLUŞAN NEKROZ VE ÇEVRE DOKULARINDAKİ AÇIĞA ÇIKAN BİR TAKIM MEDİATÖRLERİN OLUŞTURDUĞU LOKAL, SİSTEMİK FİZYOPATLOJİK DEĞİŞİKLİKLER TOPLAMININ HEPSİNE BİRDEN VERİLEN ADDIR.
YANIĞI ÖNEMLİ KILAN,TIBBEN OLUŞTURMUŞ OLDUĞU ÖLÜMCÜL OLABİLEN, SAKAT BIRAKABİLEN TIBBİ SONUÇLARI YANINDA,YANIK VE İYİLEŞMESİ SONUCU OLUŞTURDUĞU DEĞİŞİKLİKLERİN İNSAN PSİKOLOJİSİNDEKİ VE TOPLUMSAL YAŞAMDAKİ SOSYOLOJİK ETKİLERİDİR.
EN ÖNEMLİ KÖTÜ SONUCU ÖLÜM’LE BAŞLARSAK;
YANIĞIN SEBEP OLDUĞU ÖLÜM BİMODALDİR.
1_YANIKLA YARALANMADAN HEMEN SONRA GELİŞEN ÖLÜM.
2_YANIĞA BAĞLI SİSTEMİK BOZUNLARIN NETİCESİNDE HAFTALAR SONRA OLUŞAGELEN BİRDEN ÇOK ORGANIN YETMEZLİĞİ SONUCU ÖLÜMLERDİR.
GENELDE YANIK OLAYLARININ 2/3' Ü EV YANGINLARI ŞEKLİNDE OLAGELMEKTE OLUP,
BUNDA GENÇ İNSANLAR,15 YAŞINDAN KÜÇÜK ÇOCUKLAR VE YAŞLI KİMSELER EN ÇOK ETKİLENMEKTEDİR.
YANIK ÖLÜMLERİNİN %75' İNİ BU EV YANGINLARINDA YANAN KİMSELER OLUŞTURMAKTADIR.
YANIKLARIN SINIFLANDIRILMASI
İKİ ANA BAŞLIK ALTINDA SINIFLANDIRILIR
HER İKİ SINIFLANDIRMANIN YANIKTAN KORUMA VE TEDAVİSİNDE ÖNEMİ VARDIR.
1_YANIĞA SEBEP OLANLAR. 2_YANIĞIN VÜCUTTA YAPTIĞI DERİNLİĞE GÖRE SINIFLANDIRILIR.
1_SEBEPLERİNE GÖRE YANIK ÇEŞİTLERİ
a-ALEV YANIKLARI : AŞIRI ISI VE OKSİDİZE HAVA NEDENİYLE HASAR OLUŞTURURLAR.
b-SICAK LİKİD YANIKLARI : SICAK SU,SICAK SU BUHARI, SICAK YAY VE BENZER SICAK SIVILARLA TEMAS SONUCU OLANLAR.
c-TEMAS YANIKLARI : SICAK YADA SOĞUK MATERYALLARE DOĞRUDAN DOKUNMAYLA OLUŞAN HASARLARDIR.
d-KİMYASAL MADDE YANIKLARI :ASİT VE BAZ İÇEREN SIVILARIN, DİĞER KOROZİV MADDELERİN TEMASIYLA OLAN YANIKLAR.
e-ELEKTRİK AKIMINA MARUZ KALMAYLA OLUŞAN YANIKLAR.
2_DERİDE YAPMIŞ OLDUĞU YANIK DERİNLİĞİNE BAĞLI YANIKLARIN SINIFLANDIRILMASI
a-1. DERECE YANIK: DERİNİN SADECE EPİDERMİSİNİ İÇEREN YANIKTIR,DERMİS ETKİLENMEMİŞTİR, AĞRILIDIR, RENK HİPEREMİK OLARAK GÖZLENİR.
b-2. DERECE YÜZEYEL YANIK: BURADA YANIK EPİDERMİSİDE GEÇEREK YÜZEYEL DERMİS KATINA İNMİŞTİR,TERBEZLERİ VE KIL FOLLİKÜLLERİ CANLILIĞINI KORUMAKTADIR. YANIK YERİ AĞRILIDIR,BÜL OLUŞUMU VE DOKUNMAKLA EPİDERMİSTE SOYULMALAR OLAMAKTADIR. BU DERECEDE YANIKLAR 7-14 GÜNDE İYİLEŞİR. SEKEL BIRAKMAZ.
c-2. DERECE DERİN YANIK : EPİDERMİS YÜZEYELDERMİS VE DERİN DERMİSE İNEN YANIK OLUP,TERBEZİ VE KILKÖKÜ FOLLİKÜLLERİDE ETKİLENMİŞTİR. AĞRILIDIR, ANCAK BÜL FORMASYONU YOKTUR,DOKUNMAYLA KABUKLAR SIYRILMAZ,LEKELİ SOLUK VEYA DEĞİŞİK YANIK RENKLERİNDE BİR GÖRÜNÜM VERMEKTEDİR. 14 - 35 GÜNDE İYİLEŞME OLUR,İYİLEŞME REEPİTELİZASYON ŞEKLİNDE KIL FOLLİKÜLLERİNDEN VE TER BEZLERİNDEKİ KERATİNOSİTLER DEN OLUR.CİDDİ SKATRİS DOKULARI VE KONTRAKTÜRLER GELİŞİR.DERMİS KAYBOLMUŞTUR.
d-3. DERECE YANIK : BURADA DERİ TAM KAT YANMIŞTIR DERİALTI YAĞ DOKUSU DA YANAN DERİYE İLAVE OLMUŞTUR. TEDAVİDE DERİGREFTİ GEREKİR.
e-4. DERECE YANIK : DERİ DERİALTI YAĞ DOKUSU KASLAR TENDONLAR KEMİKLER YANIĞIN İÇİNDEDİR. REKONSTRAKTİF TEDAVİ GEREKİR.İYİLEŞME VE REHABİLİTASYONU AYLARCA SÜREBİLİR.
YANIK ÜNİTESİNE SEVK EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR
1_VÜCUT ALANININ %10 VE DAHA FAZLASI 2. DERECE VE ÜZERİNDE DERECE DE YANMIŞ HER HASTA
2_YÜZ YANIKLARI, EL YANIKLARI, AYAK YANIKLARI, GENİTAL BÖLGE VE PERİNE YANIKLARI, MAJÖR EKLEM BÖLGESİNİ TUTAN YANIKLAR , YANIK YÜZDESİ NE OLURSA OLSUN.
3_3. VE 4. DERECE YANIKLAR , YANIK YÜZDESİ NE OLURSA OLSUN.
4_ELEKTRİK YANIKLARI.
5_KİMYASAL MADDE İLE OLUŞAN YANIKLAR.
6_İNHALASYON YARALANMALARI.
7_YANMADAN ÖNCE MEDİKAL BİR HASTALIĞI OLUP TEDAVİ GÖRENLER ( DİYABETES MELLİTUS, KARACİĞER BÖBREK YETMEZLİĞİ, KRONİK OBSTRÜKTİF VEYA RESTRİKTİF AKCİĞER HASTALIĞI OLANLAR GİBİ)
8_YANIKLA BERABER BİR MEKANİK TRAVMA GEÇİREN HER HASTA, BURADA ÖBCELİK HAYATI TEHDİT EDEN OLGUNUN DÜZELTİLMESİYLE BAŞLAR, ŞÖYLEKİ TRAVMA ÖLÜMCÜLSE ÖNCE ONA MÜDAHALE ESASTIR.
9_ÇOCUKLARDAKİ YANIKLAR.
10_ÖZEL OLARAK SOSYAL EMOSYONEL VE UZUN SÜRELİ REHABİLİTASYON GEREKTİREN YANIKLI HASTALAR.
YANIK BÜYÜKLÜĞÜNÜN BELİRLENMESİ
ERİŞKİN İNSANDA 9’ LAR KURALI OLARAK BİLİNEN KURAL KABACA UYGULANIR
1_) 9 LAR KURALI:
_OMUZDAN İTİBAREN ELLER DAHİL HER BİR KOL %9,
_BOYUN DAHİL SAÇLIDERİ VE YÜZ %9,
_TORAKS ÖNYÜZ VE KARIN KASIK ÇİZGİSİNEKADAR %18,
_TORAKS ARKA YÜZ GLUTEAL ÇİZGİYE KADAR LUMBAL BÖLGE DAHİL %18,
_HER BİR BACAK, ÖNDE KASIK ÇİZGİSİ,ARKADA GLUTEAL ÇİZGİDEN İTİBAREN AYAK DAHİL %18
_PERİNE %1 OLARAK HESAPLANIR.
2_) BERKOW DİAGRAMI
9’LAR KURALINI ERİŞKİN OLMAYAN BEBEK VE ÇOCUKLARDA UYGULAYAMAYIZ. BU DURUMDA
0-1 YAŞ ‘DAN BAŞLAYARAK 4 ER YAŞ BÜYÜME ŞEKLİNDE HAZIRLANMIŞ VE O YAŞ GURUBUNDAKİ VÜCUDUN DIŞ ARGANLARDAKİ DERİ ÖLÇÜMÜNÜ ORANSAL VEREN DİAGRAM KULLANILIR.
YANIK YÜZDESİ BELİRLENMESİNİN ÖNEMİ NEDİR.
YANIK FİZYOPATOLOJİK OLARAK ELEALINDIĞINDA YANAN BÖLGENİN YANMASI DIŞINDA SİSTEMİK ETKİLERİ YAŞAM İÇİN ÇOK ÖNEMLİDİR. BUNLARI KABACA RENAL,GASTROİNTESTİNAL,HİPERMETABOLİK VE İMMÜNOLOJİK ETKİLER İLE BUNLARIN TOPLAMININ YARATTIĞI KALP VE AKCİĞER ÜZERİNDEKİ ETKİLER OLARAK GENELLEYEBİLİRİZ.
BU MANADA YANIKLININ YANDIĞI ANDAN İTİBAREN İLK 8 SAATİ, ONU İZLEYEN 16 SAATİ VE ONUDA İZLEYEN 48 SAATİNİ DİKKATE ALINCA .İLK YANMADA ÖLÜMLE SONUÇLANMAYAN OLAYLARIN YAŞAMASI İÇİN BU İLK 72 SAAT YANİ 3 GÜN ALTIN DEĞERİNDEDİR. BU İLK ÜÇ GÜNDE YAPILACAK BÜTÜN MÜDAHALELER İLK ÖNCE ORGAN YETMEZLİKLERİNE BAĞLI ÖLÜMÜ ENGELLEYEBİLECEĞİ GİBİ, İLERİ DÖNEM SAKATLIKLARIDA MİNİMAE İNDİRECEKTİR.
İŞTE BU NOKTADA YANIK VÜCUT
BU YANIK YÜZDELERİNİN HESAPLANMASI SADECE TEDAVİ AMACI GÜTMEKTEN ÖTE HASTANIN YAŞAMININ NE ÖLÇÜDE TEHDİT ALTINDA OLDUĞU BİLGİSİN VERMEKTE OLUP HASTANEYE YATIRMA KRİTERLERİNDEN BİRİDİR.
ŞÖYLEKİ ERİŞKİN BİR İNSANDA BAŞKA MEDİKAL SORUNU YANIĞA EŞLİK ETMİYORSA VÜCUT ALANININ %20 VE ÜZERİNİN 2.DERECE YÜZEYEL YANMASI VEYA %10 VE ÜZERİ 2.DERECE DERİN YAMNASI HASTANIN KESİN YATIRILARAK SIVI ELEKTROLİT DENGESİ SAĞLANACAK ŞEKİLDE TEDAVİSİNİ GEREKTİRİR.
BU DURUM ÇOCUKLARDA 2.DERECE YÜZEYEL YANIKLARDA %10, 2. DERECE DERİN YANIKLARDA %5 DİR.